ارزیابی تحمل دوازده ژنوتیپ اصلاح‌شده جو در برابر تنش خشکی در شرایط خشک و گرم

تنش خشکی ناشی از کم‌آبی و گرمای آخر دوره رشد، از مشکلات مهم در کشاورزی به‌شمار رفته و یکی از مهم‌ترین عوامل کاهش عملکرد گیاهان زراعی می‌باشد. به‌منظور بررسی میزان تحمل جو به تنش خشکی، 12 ژنوتیپ اصلاح‌شده جو در منطقه نیمه‌‌گرمسیر گچساران در دو شرایط آبی و دیم در دو سال زراعی 1386-1384 در قالب طرح بلوک کامل تصادفی با سه تکرار مورد بررسی قرار گرفتند. نتایج نشان داد که در شرایط دیم، تمامی ژنوتیپ‌های مورد مطالعه از نظر تمامی خصوصیات اندازه‌گیری شده دچار کاهش نسبی گردیدند. بیش‌ترین کاهش عملکرد مربوط به ژنوتیپ‌‌های شماره 5 و 8 (به‌ترتیب با 60/2 و 68/1 تن در هکتار کاهش عملکرد) بود، در حالی‌که ژنوتیپ شماره 10 کم‌ترین تأثیر (77/0 تن در هکتار کاهش عملکرد) را از شرایط دیم پذیرفت. تجزیه همبستگی نشان داد که عملکرد در شرایط آبی با عملکرد در شرایط دیم، 622/0 همبستگی دارد که بیانگر مفید بودن انجام گزینش برای عملکرد در شرایط مساعد (YP) و تأثیر مثبت آن بر عملکرد در شرایط تنش (YS) می‌باشد. مقایسه شاخص‌های مختلف ارزیابی واکنش ژنوتیپ‌ها به تنش خشکی نشان داد که میان نتایج به‌دست آمده از گروه شاخص‌های ارزیابی حساسیت به خشکی با گروه شاخص‌های ارزیابی تحمل به خشکی تطابقی وجود ندارد؛ به‌طوری‌که از نظر شاخص‌های سه‌گانه ارزیابی حساسیت به خشکی، شامل تحمل، افت محصول‌دهی و شاخص حساسیت به تنش، ژنوتیپ‌‌های شماره 10، 9 و 4 دارای کم‌ترین حساسیت در برابر خشکی بودند، اما از نظر شاخص‌های چهارگانه ارزیابی تحمل خشکی، شامل میانگین محصول‌دهی، تحمل به تنش، میانگین هندسی محصول‌دهی و میانگین هارمونیک، ژنوتیپ‌‌های شماره 5، 6 و 11 به‌عنوان ژنوتیپ‌های متحمل به خشکی شناخته شدند. برای انتخاب و معرفی بهترین معیار(های) تحمل به خشکی، همبستگی هر یک از شاخص‌های فوق با عملکرد تحت شرایط مساعد و تنش محاسبه گردید. نتایج این تجزیه نشان داد که هیچ‌یک از شاخص‌های سه‌گانه حساسیت به خشکی (شامل TOL، LOS و SSI)، در شرایط دیم با عملکرد دانه همبستگی معنی‌داری نداشتند، این در حالی است که شاخص‌های ارزیابی تحمل به خشکی (شامل MP، STI، GMP و HAR) در هر دو شرایط آبی و دیم با عملکرد همبستگی بسیار معنی‌داری داشتند. بنابراین، استفاده از این چهار شاخص برای ارزیابی تحمل خشکی در برنامه‌های اصلاحی می‌تواند مفیدتر باشد.